Muqaddimah		مُـقََـدِّمـةٌ
Thanodan Ko Kandiorobasai Ko Basa Arab Sa Basa Mranaw

So basa Mranaw na missnggay a basa a aya pkhokom ko kibbtad o sambi a ngaran na so pkhatanaan iyan a kalimah, sa opama ka so kalimah a khatanaan iyan (maf’ul bihi - object) na ngaran a katawan (ma’rifah - proper noun) na salakaw a kakhilapiat o sambi a ngaran a zold on, na amay ka ngaran a di katawan (nakirah – common noun) na salakaw mambo a kakhilapiat iyan. Datar oto a so pthondog a batang ko ngaran na makambibida igira so ngaran na katawan antaa ka di katawan, igira katawan na aya pthondg on a batang na “so” “ko” ago so “ki” amay ka di katawan na aya thondog on a batang na; “a” ago “sa”. Ino amiai piakaliwanag ka kagia so kapphakambowat o ngaran a di katawan ago so ngaran a katawan sii ko Qur’an na adn a hikmah niyan on, na so kapmaanai ron sa salakaw a basa na patot a masiap ka an di phakasilay so antap o Qur’an ago so bantak iyan, sa katatan so manga ibarat iyan:

كَمَا أَرْسَلْنَا إِلَى فِرْعَوْنَ رَسُولاً , فَعَصَى فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ

“Sa datar o kiasogoi ami ko Fir’aun sa sogo, na sianka o Fir’aun so Sogo’” (73:15-16)

Sii sankanan a ayat na adn a kalimah on a miakadowa makasoy a so “sogo’”, na sii ko paganay ron na aya tomiondog on a batang na “sa” na sii ko ika dowa na aya tomiondog on na “so” aya sabap anan na kagia so paganay a sogo’ (rasūl) na ngaran a di katawan (nakirah), na sii ko ika dowa a “sogo’” na mimbaloy a ngaran a katawan (ma’rifah) ka sioldan o batang a “al” (al Rasūl) a aya kabatia a on na; (ar Rasūl) inibowang so lām ka kagia miatondog iyan so batang a “ra” a skaniyan na pthondogn anka nan a Lām Shamshiyyah. So Al a somiold ko Rasūl na “al âhdiyyah” al a kapasadan ka kagia miaaloy sa onaan so kalimah a sogo’, na miatankd a aya sianka o Fir’aun a sogo’ na so sogo’ a miaaloy sa onaan a ngaran a di katawan, na gianan na batang a igira somiold ko ngaran na pkhabaloy niyan so di katawan (nakirah) a ngaran a katawan (ma’rifah).

So paganay a sogo’ na aya miaonaan iyan a galbk na so “ kiasogoi ami” khapakay pn a “ somiogo kami” aya sabap anan na kagia so “sogo’” na ngaran a di katawan, opama ka ngaran a katawan na aya kakhilapiat iyan na “siogo ami” sa datar o katharo a; “ siogo ami so Nūh (sii) ko pagtaw niyan” san na so Nūh na ngaran a katawan na so pagtaw niyan na ngaran pn a katawan ka miasanday so “Qawm” sii ko sambi a ngaran a batang a “hā’” (qawmihi), na so ngaran a masasanday (mudhāf) na ngaran a katawan.

So katharo a Fir’aun, a miakadowa makasoy ko ayat na so paganay ron na aya tomiondog on a batang na “ko” na sii ko ika dowa na aya tomiondog on a batang na “o” aya sabap oto na kagia so Fir’aun na ngaran a katawan, a skaniyan ko paganay ron na kiatanaan o batang a phanibawa a so Ilā, (harf jarr) a matotondog o galbk a “kiasogoi ami” sa sii ko ika dowa na skaniyan i minggalbk ko galbk (fā’il) a “sianka” sabap roo na miakambida so batang a somiold ko satiman a nagaran sabap ko kambida o btad iyan ko dowa a katharo.

Gianan so sii ron ko galbk ago so ngaran igira miatimo siran, amay pman ka ngaran bo’ ago batang a makathondog na datar oto a adn mambo a bitikan iyan a lalayon di khaimolngan o manga padidiorobasa ko basa Mranaw, sa katatan so ibarat iyan.

وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ... وَلَهُمْ فِي الآخِرَةِ عَذَابُ النَّارِ

“ wa lahum adābun alīm” ago so “wa lahum fil ākhirati adābun nār”

Sii ko ayat a paganay na aya kaphmaana iron na; “ go (adn) a bagian iran (rk iran) a siksa a masakit” sii ko ika dowa a ayat na aya maana niyan na: “ go bagian (rk iran) sii ko Akhirat so siksa ko Naraka”. So paganay a ayat na kiaomanan sa katharo a “adn” sabap sa kagia so siksa (adāb) na ngaran a di katawan (nakirah) na aya tomiondog on a batang na, “a” na sii ko ika dowa a ayat na da a miaaloy ron a “adn” ka kagia so “siksa ko Naraka – adābun Nār” na ngaran a katawan (ma’rifah) ka miasanday so siksa (adāb) a ngaran a di katawan sii ko Naraka (an Nār) a ngaran a katawan na mimbaloy skaniyan a ngaran a katawan ko oriyan o kiasanday niyan (idhāfah) na aya mambo a tomiondog on a batang na, “so”.

إِنَّ فِي ذَلِكَ َلآيَاتٍ ِلأُولِي النُّهَـى

“inna fī dālika laāyātin li ulin Nuhā” (20:128)

Aya kapmaanai san na; “ Mataan a kadadalman oto sa manga tanda a rk (bagian) o manga (taw) a adn a manga pamikiran iran” khapakay pn a milapiat sa; “ mataan a (adn) a madadalm roo a manga tanda a bagian (rk) o manga (taw) a adn a manga pamikiran iran ” giankanan a dowa a lapiat a maana na palaya ontol ko basa Mranaw, ogaid na imolng inka so katharo a “manga tanda” ka sii ko paganay a maana na aya tomiondog on a batang na “sa” na sii ko ika dowa a maana na aya tomiondog on na “a” aya sabap oto na kagia mbida a kinilapiat o galbk, sii ko paganay na so galbk na lapiat a; “ kadadalman oto” na sii ko ika dowa na “ madadalm roo”. O ilay anka so ayat a basa Ârab na da a ba on galbk (fi’l) a miaaloy, na so kiapmaana iron sa basa Mranaw na miakambowat so galbk a “kadadalman odi na madadalm” aya sabap oto na so batang a “fī” ko basa Ârab na makanggogonanao sa maana a dharfiyyah, maana a adn a dalm iyan (sold iyan) gioto i kiagmaw o katharo a galbk a “ kadadalman oto odi na madadalm roo” a maana oto o batang a “fī” ko basa Arab.

Tanodan a aya kalilid ko manga diorobasa o Qur’ān sa basa Mranaw o miangaoona na da siran sii makalidas ko kiandiorobasa o manga ulamā, sa madakl a kapkhasopaka san. Sa mapphakadarpa so ngaran a di katawan sa ngaran a katawan na pkharibat so bantak o Qur’ān ko kinilapiat iyan, a so kiabaloya niyan ko ngaran a di katawan na adn a bantak iyan on, na so kiabaloya niyan on a ngaran a katawan na adn mambo a bantak iyan on, na odi ron mibgay so maana niyan a thitho na da makowa so ongangn iyan a madadalm on ko kiatoron iyan.

Adn a mimaana sankoto a ayat sa: Mataan a madadalm roo so manga tanda a rk o manga lalantas i pamikiran, samanan na so manga tanda na aya piakatondog iran on a batang na so “so” sa miakatoro oto sa so ngaran a manga tanda na ma’rifah sabap ko “so” a amay ka ilayin na ngaran oto a nakirah di katawan na aya madait a phakatondog on na so batang a “sa” ka gioto i batang a pthondog ko ngaran a di katawan. Sa aya kakhilapiat iyan na: Mataan a kadadalman oto sa manga tanda. Datar pn oto so katharo a: Mataan a madadalm roo so manga tanda ko pagtaw a giimamimikiran, a aya ontol na khilapiat sa: Mataan a kadadalman oto sa manga tanda a rk a pagtaw a giimamimikiran.

Go tanodan a so Qur’ān na da a kalimah on a inosar iyan a ba da a maana niyan ko kinibtadn on, gioto i sabap a pitharo o manga ulamā ko Tafsīr a da a “Hashuw” lalk a batang sii ko Qur’ān, aya maana niyan na langowan a batang ago kalimah o Qur’ān ago so bontal a kinibtad iyan ko titayan iyan na adn a hikmah on, kna o ba on tiago sa da a maana niyan, ka so Qur’ān ko kinibtad o manga batang iyan ago so manga kalimah niyan ago so ayat iyan na mu’jizah (miracle) a di khapakay a pangalinn ago ipamowang sa di bgan sa maana ko kapndiorobasai ron sa salakaw a basa. Adn a pkhatoon a manga batang a pmbthowan sa batang a sobra odi na lawan a aya kasasabota on o sabaad na da a maana niyan, ogaid na amay ka tanodan na kna o ba daa maana niyan, ka aya mataan na aya kiatago iyan on na inibagr ko katharo sa datar o ba skaniyan masosobra, aya datar anan na so manga batang a “Lā” a makanggogonanao sa kapakada (nafī) a miangatatago ko onaan o manga kalimah a kazapa a datar o “Lā Uqsimu” a so kapmaana i ron na “pzapa ako”, sa datar o ba da a sangan on o batang a “lā” a opantaga a maana na aya khithoro iyan na “di ako pzapa” samanan na so batang a “lā” na ibabagr sankoto a kazapa, kna o ba da a bali niyan ko kiatagoa on o Allāh  sa patot a masabot anan ka mataan a maink.

So pman so kapphamamantka ko maana niyan sa di pagosayin sa talasay so kinitadi o manga kalimah niyan na di mapia ago di phakanggay sa mala a gona ko pmbatia, a aya pagns o kapmbatiaa ko Qur’ān na so kasabota ko basa Ârab sa maoyag ko poso’ o pmbatia ka sa dn sa kala a sabot o taw ko basa Ârab na aya kala a kapkhababayai niyan ko Qur’ān, na so kapmbtad sa maana ko pizatagaan o kalimah o Qur’ān na mala a khibgay niyan a gona ago pangoyat ko pmbatia sa kapangolad iyan maganad ko manga katao o Qur’ān na aya kalaan on na so kasabota niyan ko basa Ârab. Gianan i, bantak ami ko kapthalasaya mi ko manga maana o pizatagaan o kalimah o Qur’ān a adn a pndaway ron ko sabagi a manga pababatia ka kagia kon a romaramig sa kazatiman mmaana ko kalimah o Qur’ān, a amay ka tanodan na gianan i mala a bantak ko kiandiorobasa tano ka an kasaboti so pizatagaan o Qur’ān, sa osayin sa mablang ko oriyan o kibgan ko manga pakaasal o maana o kalimah ka an makowa so hikmah o Qur’ān, ago mapakakhawasa tano so manga pababatia sa madakl a kalimah a basa Ârab a miasabot iran ko oriyan o kabatiaa iran sankai a diorobasa tano ko Qur’ān.