Muqaddimah		مُـقََـدِّمـةٌ
So Pamikiran Ko Kitogalinn Ko Manga Maana O Qur’ān Sa Basa Mranaw

Giankai pamikiran na miathay dn a dingandingan o ginawa, ko paganay pn a nawnaw akn ko basa Arab, ko gii ko ron kathontota ko manga paganadan a Arab sa ingd a Ranaw. Sa miakambowat ankai a kitab a, So Diorobasa o manga maana o Qur’ān a Soti ko basa Mranaw, a onga o panagontaman ko tnday o kaoyagoyag, sa miokit sa marasay ago mapitl so kianggalbka on sabap ko madakl a balamban a lalayon iyan pkharompakan so panagontaman o nggagaisa. Sii ko kapmbatiya ako ko manga diorobasa o Qur’ān sa basa Mranaw, a so piakambowat o manga ulamā sa Kāmilul Islām sa Dansalan, na mala a mianggona ko ron a manga katao a gioto i miakapokaw ko darm akn sa kapangolad akn maganad ko manga katao o Qur’ān, sa miakatondog roo so diorobasa o Qur’ān sa basa Mranaw a piakambowat o isa ko manga ulamā sa ingd a Ranaw, a si Shaykh Abdul Azīz (Guro a Ālim) Saromantang, na miakaoman oto ko andang a migagadong a dingandingan ago pangindaw ko kapakalankap o kitāb o Allāh ko kadandan a pagtaw, so maana o Qur’ān ko basa Mranaw (so Juz a ika tlo polo) a piakambowat o manga Ulamā sa Jāmio Mindanao, a pagoolowanan i Dr. Domocao Ahmad Alonto, na palaya ko dn oto miambts, sa sii ko lagaday o gii ko ron kandarasa - sankoto a manga diorobasa o Qur’ān - na miapakambowat iyan rakn so madakl a manga pakaiza sii sa ginawa ko a aya rakn miakasonggod sa kabagowi ko panagontaman sa kapakaogop ko kapphakarinayaga ko maana o Qur’ān sa basa Mranaw, sa makanggolalan ko maliwanag a basa a phagosarn o kalankapan a Mranaw, na aya kalaan on na so sarapiag a manga kangodaan a mangongontarm siran ko giikapaganada ko manga ndao o Islām sankai a bago a masa a kiapagnaw o manga Muslim sa kiapanagotiapa iran ko romasay ko kapphakalankapa ko Da’wah Islāmiyyah sa polo a Pilimpinas.

Gowani a makatogalin ako sa Kuwait ko kapphaganad sa katao sa Kuwait University (1983-1988) na miapokaw pman so andang a migagadong a pagindaw o ginawa, sabap ko kiabokai ko pangilaylayan ago so kiapakapragaragat ko maolad a blangan ko katao, sa tomiogalin ako ko kiapangolad matiya ko manga ala a Tafsīr o Qur’ān a inisorat o manga ala a ulamā ko Tafsīr (mufassirūn) a manga Arab, na da roo pn mataman na somiombak ako sa katao ko Tafsīr sii ko paganadan a alongan a Isnīn ko walay o isa a mala a Shaykh a si Ahmad Rāshid al Farhān sii sa Kuwait, sa gii kami ron makathatalabok ago so manga ala a Ustad (Professor) a manga goro akn sa Kulliyyah al Huqūq - Qismi as Sharī’ah, sa Kuwait University, na mataan a pd oto ko manga sisibokar a masa a somiagad rakn ko gii ko kapaganad sa katao, sabap sa miniprorada akn so manga ala a ulamā, sa sii ta dn pkhasagb so katao ko manga ngari iran, sa kna o ba datar o kapmbatiaa ko kitāb a di niyan khasmbag so sabaad a manga pakaiza a di marinayag, sa lomiagaday oto ko tnday o manga ragon, sa miakapira mi dn masalosaw komasoy so kaphagosaya ko Qur’ān, ioman on a adn a issnggay ron a masa a gii ron pamagosayin so bandingan ko manga rrgn pmaanaan ko Qur’ān (Mushkil al Qur’ān) sa pndarpaan oto a manga ala a ulamā ko agama, sa minisnggay oto a masa a palaya dn kapangolad ko katao ko kitāb o Allāh.

Gowani a makatogalin ako sa ingd a Misir (Egypt) ko kiatnkayos maganad sa Dirāsāt Ulyā (Post Graduate Studies) sa Faculty of Laws & Sharī’ah, sa Cairo University (1990-1993) na miagomarg pman so giikapangolad ko katao ka kagia datar o kapragaragat a minilomang ta dn sa kaoladan sa ragat a tatanawn so pandapat ago so arangan, ka kagia so ingd a Misir na gianan i pphangadapan ko katao, (Qiblatul Ilm) ago Kayoga o Bandaran (Mahd al Hadhārāt – Cradle of Civilization) na langowan a mlalawlanda ko katao, a di khaonsran ko kapaganad, na anday kisampay niyan sa ingd a Misir, na masarabantang sa pikir iyan a, minisampay ko ingd a da a maphagino ron, ka palaya on dn asa so bantak o lomalayag, na aya dn a miasangat akn na so manga ala a ulamā a giipanompangn o sbangan ago so sdpan ago so miakambalabala, minithoona akn roo so isa a mala a alim ko doniya ko blangan o Sharī’ah a si al Ustādh Mohammad Mustafa Shalabī, a goro akn ko Usūl al Fiqhi, na malo iyan rakn kinilang so kipapatoray o kasabota ko Qur’ān ka kagia skaniyan i bowalan o langowan a katao, na miamagoman pman so panagontaman akn ko giikapagiasaa ko ginawa ko kapnggalbka ko mala a romasay ko agama. Sii sankai a manga masa na miagdam akn so kabbnar o miaaloy i Abdullāh Yūsuf Alī, a pindiorobasaan iyan so Qur’ān sa basa English, a so kon so kapphaganada ko katao na datar kon o kapamanik sa palaw a oman ta dn miporo na makablang a pkhatolongan ta ko mbalabala.

Gowani a makambalingan ako sa lopa a Hijāz, sii sa Jeddah ka kagia roo kami mababaling ago so pamiliya ko, na miasarabantang sa pikir kn a gioto dn i madait a masa a kaphooni akn ko miathay ko ginns a panagontaman sa kizoratn akn ko sabaad a maana o Qur’ān sa basa Mranaw, na inphoonan akn sa aya paganay a mapasad akn on na so Sūrah Yā Sīn ago so Sūrah an Nūr ago so Juz Amma (ika 30 a Juz) na oman i mapasad akn on, na layasn ko matia ko oriyan o masa, na matoon akn a mangingindaw sa kabagowi ko osayan iyan, ago so lapiyat iyan, balabaw sii ko basa Mranaw a madakl i okit ko kapthalasaya niyan ko antap iyan, na miakasogo oto sa di pasin ikabalaga so kapakalankapa on ka kagia da pn thamantaman so gii ko kapaganad ko Paganadan o Masa (Madrasat al Hayāh) ka so kasorat sa kitāb, na di ron khasanaan so kakowaa ko Daradat (diploma) sa ba gioto bo i okit a pakayan ko kasorat, patoray dn a kabaloy o panonorat a masinanad o masa, sa makablang so sima iyan, ko langowan taman, a rakhs o kaphagozor o omor iyan, sa misampay ko omor a kiakhasad ko sima ago so sowa.

Na so kandiorobasai ko Qur’ān sa pd a basa na sangat dn a mapitl a galbk a di so kasorat sa pd a kitab, sabap ko dowa a sankot. Paganay ron; na misasankot ta ko pakaasal o titayan sa da a ba ta on khabaroba. Ika dowa; na mapapatong ta o antap o maana, sa di ta on makaliyo, na pd ko margn a galbk so kaploba sa basa a domadait ko lapiat o pakaasal o basa Arab, ka so basa Arab na tanto a madakl i randiar so kapakatotoro o maana niyan, na paliogat ko pndiorobasa a palaya iyan dn oto maknal, ka oba ba dn oto makatonay sa katamani ko maana o katharo a di khatamanan so rankom o maana niyan, ka so Qur’ān na mu’jizat iyan a di dn ptharotos so maana niyan ko kalalagaday o manga masa, sa taman sa kathampat o langowan o kaadn ko tampata iyan.

Na sii ko ragon a 1994 na miakambalingan ako sa Ranaw, na sabap sa so ndo’ na lalayon dn pzambr ko di bantak o lomalayag, sa so okoran o manosiya na aya dn palatiko a giinggiragiray, na miabankiring ako a gii ako makathmbtmbng ko manga ingd a makasisiringan sa Mindanao a datar a Indonesia, Singapore, Malaysia, Hong Kong, Thailand, ago so manga pd sa pantag sa kazokat sa pagpr, ka kagia so manga ulama sa ingd a Ranaw, na so kadaklan on na mitatanan ko kasaromag iyan ko barandia, sabap sa da a makatitindg a pamoronan (company) a somisiap ko btad iran, na so sabaad kiran na miakakhasakasay sa kapakatoon iyan sa kaoyagan a rnding sa maratabat, na pd oto a miakabalamban ko sabaad a panagontaman.

Sa miabaloy so galbk akn ko kandiorobasa, a sii akn gii manggalbk ko katatalonton akn ko sold o manga kapal, ko kapkhtasa ko ko manga kalodan ka kagia lalayon dn oto a kapzagad iyan, sa isa ini a kissnggay ankai a kiapanorat akn a mibibida ko manga salakaw, a sii siran gii makazorat ko manga darpa iran a makadadaya siran, so pman so manga panonorat a gigimpisn o kamotowan na gii dn manolatan sa kapphakasorat iyan - minsan pn di mapaparo - ka kagia di ta katawan so pagns o mapita ago so ajal o taw a tomitingn a pphagayan ko kapzagad o manga kotika.

So kiaproromasay ko kiandiorobasai sankai a Qur'ān a soti, na minitarapas akn ko manga kawankawangan, ago miniktas akn ko manga kalodan, ago minindalakaw akn ko manga kalopaan, ko pithibarang a ingd ko doniya sa gii ko kapanimo sa manga katao a misawa akn ko manga pagns iyan, sa miakasayan ako sa tamaing a mabibintad a kagabi sa mapita na gii dn manbog sa pithibarang a obarobar sa pantag sa kapakatimo iyan sa tnb a mamis a kapnggonaan o manosiya. Na so sakn on aya na minipragaragat akn na mininggilopa akn, sa inikabintad akn ko manga wawatan a darpa so kiapromasayi ko kapakambowat ankai a diorobasa.

Na so Allāh [s.w.t] a Rabbul Alamīn, na igira adn a pagadnn iyan a btad a mala', na pphagiasaan iyan sa mama a makapmbolawas on a imbgay niyan on so limo iyan ko kapanagontaman iyan sa pantag sa katonay o kahanda iyan a di kharn ago mabagr. Sii ko gii ko kazapandanga ko manga kitab ko pithibarang a manga ingd a pkhaladangan akn na di akn khagdam so dokaw ago so rotos antaa ka torog, sa lalayon dn giimakapharnga so liwanag o kadawndaw ago so ninm o kagagawii, sa aya katao ko ron na da ma isa ka oras a kiathay niyan, sa di dn ptharotos so panamar ago so kasigi sa kasamporna ankai a galbk a omiog so Allāh [s.w.t] na miakamoayan dn sa tangan o sabaad a Muslim sa ingd a Pilimpinas, sa kapnggonaan iran so manga katao a madadalm on Insha Allāh.

Sii sa Kota Kinabalu sa Sabah, Malaysia, ko lalayon akn on katatago na roo mala a miapasad akn ko osayan ko Sūrah al Baqarah, ko kipndakatn on sa computer, sa mimbaloy ankai a galbk akn a mipag’pda akn dn ko apia anda ko makaladang ko manga ingd sa panamar akn sa oba rakn limoon o Kadnan akn sa masamporna akn so isa ka Qur’ān ko di ko pn kaganati ko doniya, a mabaloy a pkhatadman rakn o langowan a Muslim a phakabatia on, sa da a bantak akn on a rowar sa pangilay ko kasosoat o Kadnan akn a Makalimoon a Masalinggagawn, ago onot paratiaya ko ko katharo o Rasūlullāh [s.a.w] a: “Aya mapia rkano na so taw a piaganad iyan so Qur’ān ago inipamangndao niyan”.

So kinibtadn ko basa Mranaw a diorobasa o manga ayat na piakathaman ami so gaga mi a kapasang ko kaatodi ko maana o basa Arab, ago so bantak on o Qur’an, ko kitogalin iyan ko basa Mranaw sabap sa so basa Mranaw na marani a tanto a kapakazasagindai ran ago so basa Arab ko kipkhiokit iyan ka so manga katharo iyan na giiphoonan sa galbk (jumlah fi’liyyah) ago ngaran (jumlah ismiyyah) ago batang a phanibawa a palaya dn anan kinowa o basa Arab a atoran ko manga katharo iyan.